سایت شعرناب محیطی صمیمی و ادبی برای شاعران جوان و معاصر - نقد شعر- ویراستاری شعر - فروش شعر و ترانه اشعار خود را با هزاران شاعر به اشتراک بگذارید

منو کاربری


عضویت در شعرناب
درخواست رمز جدید

اعضای آنلاین

معرفی شاعران معاصر

انتشار ویژه ناب

♪♫ صدای شاعران ♪♫

پر نشاط ترین اشعار

کانال تلگرام شعرناب

تقویم روز

سه شنبه 23 ارديبهشت 1404
    17 ذو القعدة 1446
      Tuesday 13 May 2025

        حمایت از شعرناب

        شعرناب

        با قرار دادن کد زير در سايت و يا وبلاگ خود از شعر ناب حمايت نمایید.

        امام علی ع :خودپسندی سر آغاز کم خردی است.

        سه شنبه ۲۳ ارديبهشت

        پست های وبلاگ

        شعرناب
        امير خسرو دهلوي چشتي
        ارسال شده توسط

        در تاریخ : سه شنبه ۲ مهر ۱۳۹۲ ۱۳:۰۴
        موضوع: آزاد | تعداد بازدید : ۲۲۷۶ | نظرات : ۲
        طوطي هند ، خواجه ابوالحسن امیرخسرو دهلوی رح :
        حکیم ابوالحسن یَمین‌الدین بن امیر سیف‌الدین محمود ترک معروف به امیر خسرو دهلوی  (زاده ۶۵۱ در پتیالی، هند درگذشته ۷۲۵ هجری قمری در دهلی) بزرگترین و پرکارترین شاعر پارسی گوی هندوستان است. او یکی از دو شاعر مهم اوایل قرن هشتم است که سایر سخنوران پارسی‌گوی هند را تحت‌الشعاع قرار دادند و در ادوار بعد هم نفوذی دامنه‌دار در میان شعرای ایران و هند داشتند. آن دو امیرخسرو، و حسن دهلوی بودند. امیرخسرو به زبان‌های فارسی، عربی، ترکی و سانسکریت چیرگی داشت و به سعدی هند معروف بود و او در اوایل حال به «سلطانی»و سپس به «طوطی» تخلص میکرد. ابوالحسن امیرخسرو دهلوی شاعر و عارف نامدار فارسی ‌زبان هندوستان است. خسرو ترک ‌نژاد و هندی ‌زاد بود و کلمات ترکی و هندی در شعر او بسیار بود. پدرش امیر سیف‌الدین محمود افسری ترک و از اهالی لاچین در فرار د بود که خودشان از قراختاییان بودند که هنگام یورش مغولان به هندوستان فرار کرد و در آنجا با زنی اهل دهلی از دواج کرد و به دربار شمس‌الدین التتمش، پادشاه دهلی راه یافت. امیرخسرو مانند پدر که سمت امیرالامرایی داشت در دربار بزرگی و سروری یافته بود و زمانی در درگاه جلال‌الدین فیروز شاه جای داشت و لقب امیری گرفت. وی دوران کودکی و نوجوانی را با فرا گرفتن زبان و ادب فارسی در دهلی گذراند و پس از چندی در محضر یکی از بزرگترین و مشهورترین مشایخ و عارفان دوران یعنی شیخ نظام‌الدین اولياء دهلوی چشتي معروف به نظام اولیا شاگردی کرد. امیرخسرو برای پیر و مراد خود احترم فراوان قایل بود و با وجود اینکه دایم در خدمت پادشاهان و فرمان روایان بود، هیچ‌گاه از میزان ارادت و توجه او نسبت به شیخ کاسته نشد. امیر نیز مانند استاد خود پیرو سلسله عرفان چشتیه بود. شیخ نیز خسرو را گرامی میداشت. با حسن دهلوی شاعر نامدار پارسی‌زبان هند از طریق همین شیخ آشنا شد و بین آن دو دوستی عمیقی ایجاد شد. ونقل شده است زمانی حضرت خواجه نظام الدین اولیا بعد از نماز جماعت به پایین تشریف می برد لحظه ای مشغول مانده و برتخت خواب می آرمید درین زمان خدمت: گاران تسبیح آورده و بدست مبارکش میدادند درین هنگام جز از امیر خسرو کسی دیگر همت ورود به خانه حضرت خواجه را در خود نمیدید او بر روبروی حضرت خواجه نظام الدین اولیاء نشسته داستانها و قصه های مختلف و سخنان دلپذیر میگفت و حضرت خواجه بگونه پاسخ مثبت سر مبارکش را تکان میداد و باز لحظه به لحظه ارشاد میگردیدکه : ترک! دیگر چه خبر؟ و همینکه امیرخسرو ارشاد گرامی را می شنید موقع مناسبی برای گفتگوی دراز و طولانی بدست می آورد، اگر حضرت خواجه نکته ای می پرسید امیر خسرو داستانی شیرین بیان میکرد علاقه و ارتباط وی با مرشدش حضرت خواجه نیز با این عاشق صادق به اندازه ای علاقه و محبت داشت که می فرمود: من از همه تنگ آیم از تو تنگ نیایم» تا آنجا که فرمود: از همه کس تنگ آیم تاحدی که از جان خود تنگ آیم و از تو تنگ نیایم . باری حضرت سلطان المشایخ فرمود: روزی شخصی بمن گفت همان نظری را که به امیر خسرو می افگنید برمن بیفگنید من پاسخ به شخص مذکور ندادم مگر دلم خواست بگویم که آنگونه استعدادی (قابلیتی) بیاور . چون امیر خسرو رح واعزه و محبان دیگر اجازه خواسته و مرخص میشدند اقبال خادم آمده و آب وضو حضرت خواجه می نهاد و خواجه برخاسته و دروازه را از داخل زنجیر میفرمود دیگر از آنجا کسی خبر نداشت خدا میداندکه چه راز و نیازی درآن لحظات باحق تعالی داشت و چه نیایش عاشقانه ای بامحبوب خویش انجام داده و گفتگوی عارفانه داشته است. خواجه سروده:
        تنها منم و شب و چراغی   مونس شده تا پگاه روزم         گاهیش زآه سرد بکشم   گاه از تف سینه بر فروزم  شعري که بدل جمله صوفيان چنگ زده قرارذيل:  نـميدانم چه مـنـزل بـــود شب جايي كه من بـودم    به هــرجا رقصَ بسمل بود شـب جاي كه من بودم پــري پــيكر نــگاري ســرو قــد لاله رخــساري    ســرا  پا  آفت دل بــود شـب جـاي كــه مـــن بودم  رقــيبان گــوش بـر آواز و  او در  نـاز و من تـرســان    سخن گفتن چه مشكل بـود شب جاي كه من بودم
        خدا خود میر مجلس بود اندر لامکان خسرو   محمد (ص) شمع محفل بود شب جاي كه من بودم
        شاعران فراوانی از سبک و شیوه و به ‌خصوص ابداعات و نوآوری‌های امیرخسرو پیروی کرده‌اند. در میان شعرای ایران نیز نفوذ داشته و بسیاری از آنها مخصوصاً در حکایات و مثنویات عشق ‌انگیز سبک او را تقلید کرده‌اند. با توجه به بعضی از غزل‌های حافظ، مشخص میشود که وی با اشعار و غزلیات خسرو آشنایی داشته و تا حدی تحت تأثیر او بوده‌است. آورده‌اند که نورالدین عبدالرحمان جامی (درگذشته ۸۹۸ هـ. ق) بیش از دیگر شاعران ایرانی، با امیرخسرو دهلوی و آثار او انس و الفت داشته و «همیشه آرزوی جامی آن بوده‌است که به پای او برسد». بعضی آثار امیر ازجمله :  دیوان امیرخسرو ، تغلق نامه ، شیرین خسرو ، مجنون و لیلی ، آینه سکندری ، هشت بهشت، خزاین الفتح،رسائل الاعجاز ، قران السعدين ، دول راني، نه سپهر ، مطلع الانوار.         دلم   در  عاشقی  آواره   شد     آواره تر    بادا         تنم  از  بیدلی   بیچاره   شد   بیچاره تر   بادا
          گر ای  زاهد  دعای خیر می گویی  مرا  این گو            که  آن  آواره ی کوی  بتان  آواره تر   بادا
          دل من پاره گشت از غم نه ز آنگونه که به گردد            اگر جانان بدین شاد است یا رب پاره تر بادا
          چو  با  تردامنی  خود  که خسرو  با  دو چشم  تر         به آب چشم  مژگان دامنش  همواره تر  بادا امیر خسرو دهلوی و خواجه نظام الدین الاولیاء چشتی
        هندوستان جنت نشان، همیشه گاهواره علم و ادب بوده است، فیاضی های شاهان گذشته ی هند سخن سرایان و نویسندگان و صناعان و هنرمندان را از مملکتهای دیگر به سمت خویش متوجه داشته اند و از ورود ایشان فضای هند باغ و بهار شده بود . دهلی شهری است که همه ی شاهان و حکمرانان او را پایتخت خویش ساخته اند و دهلی لااقل بیست و یک بار ویران و بازآباد شده است ، هر یورش کننده که از وسط ایشیا (آسیا) و ایران و ترک از سمت شمال به هند آمد ، دهلی پسند خاطر او افتاد ، از این رو دانشمندان و سخن سرایان و نویسندگان آنجا گرد آمده اند ، علماء و اولیای کرام و صوفیان عظام نیز مسکن خودشان ساخته و از رشد و هدایت کار دین و خدمت خلایق را بر خود لازم داشته اند و بدون هیچ خودکامگی و مذهب و ملت و پست و بلند، مردمان گرد ایشان گردیدند و ایشان هم هر کس را یکسان و دوست صمیمی خویش دانسته اند. از این نوواردان پدر امیر خسرو ، امیر سیف الدین محمود بود که در اوایل قرن سیزدهم میلادی در هند نزول کرد ، امیر سیف الدین از امراء هزاره ی لاچین و از نسل ترکان نواحی بلخ بود و در هند دختر میر عمادالملک را در حباله ی عقد در آورد.
        خسرو از شکم این بانوی محترمه در سنه 651 هجری در مقام مومن آباد که به نام پنیالی مشهور بود به عالم وجود آمد . پدرش سیف الدین در عهد سلطان آلتتمش بر عهده ی جلیله  فایز بود. او بسیار سرباز و پخته کار و نبردآزما به شمار می رفت. سیف الدین در سن هشت سالگی خسرو ،این جهان فانی را بدرود گفت ، و جد مادری او عمادالملک زیر سایه ی عاطفت خود تعلیم و تربیتش کرد . استادان معروف قاضی اسدالدین و نجیب الدین تعلیم و تربیت خسرو را به کمال توجیه سرانجام دادند.
         خسرو حافظه ی مافوق العاده داشت و می گوید که من دوازده ساله بودم همه ی صنف سخن سرایی در حافظه ی من پاینده شده بود، چون دانشمندان این زمان حذاقت مرا می دیدند متحیر می شدند. از عنفوان شباب خسرو زندگانی خود را در دربارهای شاهان دهلی بسر می برد، از آن جمله غیاث الدین بلبن و شمس الدین آلتتمش ،علاءالدین خلجی،قطب الدین مبارک شاه و غیاث الدین تتلق شاه بودند. وی با توجه به بستگی با دربارهای شاهان ، به سبب دینداری و کردار بلند خود در نظر خلق پایه ی بسزا داشت و محترم و معزز شمرده می شد.
        امیر خسرو و نظام الدین اولیاء:
          اگر چه در این زمان خسرو به شیخ المشایخ حضرت نظام الدین محبوب الهی دهلوی ،عقیدت فراوان داشت اما به سبب بستگی با دربار شاهان دهلی در خدمت سلطان الاولیاء گهگاهی حاضر می شد ، آخرش در سنه ی 671 هجری از دربار شاهی گسست و بکلی به آستانه ی سلطان المشایخ پیوست.
        خبرم  رسید  امشب  که  نگار  خواهی   آمد                    سر  من  فدای  راهی که  سوار خواهی آمد همه ی آهوان  صحرا سر خود نهاده  بر کف            به  امید  آنکه  روزی  به شکار خواهی آمد
          به یک آمدن ربودی دل و دین و جان خسرو           چه شود اگر بدینسان دو سه بار خواهی آمد  گویند که روزی سائلی پیش سلطان المشایخ حاضر شد و از ایشان بخشش خواست، خواجه فرمودند که حالا چیزی نداریم اگر کسی نذر تقدیم نماید ترا می دهیم . روز دیگر هم هیچ فتوح نیامد همین طور روز سوم گذشت چیزی نیامد ، آخر سلطان المشایخ کفشهای خود را بخشش دادند ، گویند چون که سائل از راهی می رفت و آن کفش را با خود داشت ناگهان از همین راه خسرو به دهلی بازمی آمد ، از سائل احوال پرسید . سائل جواب داد من از حضرت شیخ پولی خواسته بودم چرا که هیچ فتوحی نیامد حضرت شیخ این نعلین خویش را مرا بخشش داده اند. خسرو همان ساعت نعلین مرشد را به عوض آن انعامی که به او شاه به سبب قصیده ای به وی داده بود سائل را بداد و کفش شیخ را بخرید و برسرش نهاده پیش مرشد حاضر شد ، شیخ پس از شنیدن احوال از خسرو فرمودند که تو کفش را بسیار ارزان خریدی. تن پیر گشت و آرزوی دل جوان هنوز             دل خون شد و حدیث بتان بر زبان هنوز عمرم به آخر آمد و روزم به شب رسید            مستی و   بت پرستی  من  همچنان هنوز عالم    تمام   پر  ز شهیدان فتنه گشت              ترک    مرا   خدنگ بلا در کمان هنوز
        *****
        جان  ز  تن   بردی  و  در  جانی  هنوز                     دردها    دادی    و     درمانی      هنوز ملک   دل    کردی   خراب  از تیغ ناز             و  اندرین     ویرانه      سلطانی    هنوز
          هر  دو   عالم    قیمت     خود گفته ای             نرخ     بالا     کن    که   ارزانی هنوز پیری    و    شاهد پرستی  ناخوش است             خسروا     تا    کی     پریشانی    هنوز
          روزی مرشد فرمودند که به روز حشر حق تعالی از هر کس خواهد پرسید که چه چیز خوبترین آورده ای؟ چون از من پرسد عرض خواهم کرد که سوز سینه ای «ترک الله» آورده ام. حضرت شیخ از فرط محبت و خلوص ، خسرو را «ترک الله» می خواندند. چنانچه خسرو این خطاب را در این بیت آورده است:
        بر زبانت چون خطاب بنده «ترک الله » رفت                   دست «ترک الله » بگیر و هم به الله اش سپار           وقتی خسرو به همراهی پیر و مرشد به راه زمینی سفر طی نموده سعادت حج و زیارت هم حاصل کرد چنانچه حضرت شیخ یک رباعی در وصف خسرو فرمودند:
        خسرو که به نظم و نثر مثلش کم خاست                            ملکیت مالک سخن آن خسرو راست آن  خسرو   ماست  ناصر خسرو  نیست                   زیرا  که   خدای ناصر خسرو  ماست
                  روزی از ایمای پیر روشن ضمیر از ملاقات حضرت خضر علیه السلام مشرف و مفتخر شده از وی التماس کرد که لعاب دهن خود را در دهن خسرو بیاندازد. خضر علیه السلام جواب داده اند که این دولت در نصیب سعدی شیرازی بوده است و او برد. خسرو اندوهگین در خدمت شیخ این قصه را عرض نمود.پیر و مرشد لعاب دهن خود را در دهن خسرو انداختند ، اغلب است از این برکت ، خسرو کتابهای بسیار در نظم و نثرتصنیف نمود و شیرینی کلام او از این سبب است. علامه شبلی نعمانی و دکتر وحید میرزا و دیگران نوشته اند که از شرف بیعت حضرت نظام الدین الاولیاء و فیض صحبت با سعادت آن شیخ اجل در کلام خسرو ، لطافتی و نزاکتی و اثری پیدا شد که پیش از آن نبود .
                  روزی خسرو به حضور شیخ اجل التماس کرد که خسرو نام پادشاه است اگر نام بنده فقیر بودی بروز حشر از همان نام مرا بخواندی. از این است که عرض می کنم که نام بنده عوض شود. شیخ روشن ضمیر و واقف اسرار الهی فرمودند پس از مراقبه ی بارگاه ربوبیت عرض می کنم ، چنانچه روزی از از کشف دریافتند و سپس خسرو را فرمودند که به روز حشر شفیع المذنبین و خاتم النبیین ترا از نام «کاسه لیس» یاد خواهند فرمود، از این طور آرزوی خسرو به احسن وجوه به انجام خواهد رسید.
                  روزی که حضرت خواجه نظام الدین چشم از جهان فرو بسته خسرو به همراه شاه به معرکه «ترهت» رفته بود، چون به دهلی بازآمد از بدرود گفتن پیر و مرشد این جهان را آگاه شد، سخت اندوهگین گشت و گویند که سر خود را تراشید و چهره سیاه کرده بر مزار حضرت پیر و مرشد حاضر شد ، و این جمله را به زبان می راند : سبحان الله آفتابی زیر زمین و خسرو زنده ، و بیت هندی می خواند که معنایش این است:این خوش گل حسینه بر چهره ی خود نقاب انداخته در خواب راحت است. خسرو بخانه برو حالا همه ی جهان تاریک شده و همان ساعت سر خود را بر مزار اقدس شیخ زد و بیهوش گشت، در کمال اندوه تا شش ماه طبیعتش بسیار ناخوش ماند و به روز چهارشنبه 18 شوال سنه ی 725 هجری در سن هفتادو چهار سالگی از دار فانی به جهان جاودانی رخت بست و در پائین مزار حضرت شیخ نظام الدین به دهلی آرامید.
        ابر  می بارد  و  من می شوم از یار جدا       چون  کنم  دل به چنین روز  ز دلدار جدا
        ابر و  باران  و من  و یار ستاده به وداع       من  جدا  گریه کنان ،  ابر جدا ، یار جدا
        نعمت دیده نخواهم که بماند پس از این       مانده چون دیده  از آن  نعمت دیدار جدا
        حسن  تو  دیر  نماند  چو زخسرو رفتی       گل بسی  دیر  نماند  چو شد از خار جدا
                  اگر چه در هند سخنوران فارسی گوی بیشمار بودند و از سرآمد ایشان حسن دهلوی ،حزین، بیدل، جلال اسیر، غنی کشمیری، مسعود سعد سلمان لاهوری، مسعود بک، برهمن لاهوری، ناصرعلی سرهندی، نعمت خان عالی، گرامی، غالب، اقبال و دیگران بودند ولی به بی گمان امیر خسرو دهلوی سر تاج شعرای فارسی گویان هند بوده و هم در سخنوران متصوفین دارای پایه ی بلند بود . اگر چه در همه ی اصناف ، سخن سرایی می کرد ، اما در صنف غزل در هند هیچ سخن ور پارسی گوی به پایه ی او نرسیده است، خسرو در قصیده تبعیت خاقانی می کرد ولی صنف سخن به او نرسانید. البته در صنف غزل گوئی سبقت از او ربود و جواب خمسه ی نظامی گنجوی را بهتر از او کسی ننوشته است.
                  به جهت خویهای گوناگون لفظی و معنوی ، مثنوی های خسرو شهرت آفاق دارد ، چنانچه باری سعدی شیرازی تمجید خسرو به پیش شهزاده محمد نوشت و حافظ شیرازی چون غزلی به پیش غیاث الدین رئیس لکهنوئی فرستاد در آن ستایش فراوان خسرو کرده می گوید:
        شکر شکن شوند همه ی طوطیان هند             زین قند پارسی که به بنگاله می رود حضرت مولانا عبدالرحمان جامی در بهارستان آورده که غزل های خسرو دارای شهرت تام است که عاشقان صادق و هواپرستان هر دو به اندازه ی ذوق و وجدان خوانند و لذت یاب و عارف و عامی از او سرمست می شوند.
        آفاق ها    گردیده ام    مهر     بتان     ورزیده ام                بسیار  خوبان  دیده ام   لیکن تو  چیز  دیگری من تو شدم، تو من شدی من جان شدم تو تن شدی        تا کس نگوید بعد از این من دیگرم تو دیگری خسرو غریب  است و  گدا    افتاده  در  شهر شما        باشد  که  از  بهر  خدا  سوی  غریبان   بنگری
          نمیدانم  چه  منزل  بود  شب  جائی که   من بودم        به هر سو رقص بسمل بود  شب جائی که من بودم پری   پیکر نگاری  سر و قدی  لاله      رخساری       سراپا   آفت    دل    بود   شب جائی که من بودم
          مرا   از آتش  عشق  تو دامن سوخت  ای  خسرو        محمد   شمع   محفل   بود  شب جائی که من بودم
          خواجه نظام الدین الاولیاء ، صوفی معروفی است که در میان مردم هند(چه مسلمان و چه هندو) کاملا شناخته شده است. زادگاه وی «بدایوان» (استان شمالی) بود. وی در دهلی خانقاهی تأسیس نمود و به تربیت مریدان و ارشاد مردم پرداخت. خواجه نظام الدین الاولیاء که از اقطاب سلسله ی چشتیه و خلیفه ی فریدالدین گنج شکر بود، مریدان بسیار نام آوری را تریت کرد. از آن جمله یکی شیخ نصیرالدین چراغ دهلوی(وفات757هجری) بود و دیگری شاعر فارسی گوی هند امیر خسرو دهلوی که به طوطی هند شهرت دارد و سرتاج شاعران پارسی گوی هند می باشد و دیگری امیر حسن سجزی که کتاب «فوائدالفواد» را به فارسی ترجمه کرد این کتاب از ملفوظات خواجه نظام الدین الاولیاء چشتی می باشد که خود در سال 725 هجری در دهلی وفات یافت.آرامگاه خواجه نظام الدین هم اینک در دهلی زیارتگاه عام و خاص می باشد. از دیگر اولیاء طریقت چشتیه در هند می توان از سید محمد گیسو دراز، شیخ نصیرالدین چراغ دهلوی، ضیاءالدین نخشبی، شیخ نورالدین ریشی کشمیری، شیخ سلیم چشتی(اکبرشاه پادشاه بابری از مریدان وی بود)، قطب الدین بختیارکاکی، قاضی حمیدالدین ناگوری نام برد.
         مزار امير خسرو چشتي و نظام الدين اولياء چشتي           تصوير نقاشي امير خسرو چشتي و نظام الدين اولياء چشتي

        ارسال پیام خصوصی اشتراک گذاری : | | | | |
        این پست با شماره ۲۲۹۵ در تاریخ سه شنبه ۲ مهر ۱۳۹۲ ۱۳:۰۴ در سایت شعر ناب ثبت گردید
        ۱۲ شاعر این مطلب را خوانده اند

        زهرا ستایش کیا(زرشید)

         ،

        زهرا محمد زاده (زِلفِشـــه)

         ،

        فرهین رام

         ،

        میثم الهی خواه(قاصدک باران)

         ،

        آناهیتا مهریانی

         ،

        موسی عباسی مقدم

         ،

        بیژن آریایی(آریا)

         ،

        محمد دهقانی هلان

         ،

        محسن فخار

         ،

        سید حمید رضا مرتضوی(برگ سبز)

         ،

        ستار کعبی /وفا

         ،

        محمد رضا گروهي

        نقدها و نظرات
        تنها کابران عضو میتوانند نظر دهند.


        ارسال پیام خصوصی

        نقد و آموزش

        سیاوش اسفندیاری سیاوش اسفندیاری
        ۱۴ دقیقه پیش         مسعود مدهوش( یامور) مسعود مدهوش( یامور)
        ۱۴ ساعت پیش         ابراهیم کریمی (ایبو) ابراهیم کریمی (ایبو)
        دیروز         سیدحاج فکری احمدی زاده(ملحق) سیدحاج فکری احمدی زاده(ملحق)
        دیروز         سیده نسترن طالب زاده سیده نسترن طالب زاده
        ۳ روز پیش         پژمان بدری پژمان بدری
        ۳ روز پیش         سیاوش اسفندیاری سیاوش اسفندیاری
        ۳ روز پیش

        نظرات

        مشاعره

        کاربران اشتراک دار

        محل انتشار اشعار شاعران دارای اشتراک
        کلیه ی مطالب این سایت توسط کاربران ارسال می شود و انتشار در شعرناب مبنی بر تایید و یا رد مطالب از جانب مدیریت نیست .
        استفاده از مطالب به هر نحو با رضایت صاحب اثر و ذکر منبع بلامانع می باشد . تمام حقوق مادی و معنوی برای شعرناب محفوظ است.
        1