کولاک

درود فراوان بر شما جناب عطاالهی بزرگوار و گرامی و ارجمند
قطعه زیبا را سرودید که از دل بر می خیزد و لاجرم ، بر همدلانش می نشیند. به بیان دیگر ، شما می خواستید این مفهوم را با این الفاظ بیان کنید که به زیبایی ، این کار را انجام دادید.
در مورد مفهوم شعر ، مسائلی تحت عنوان متناقض بودن یا یکپارچه نبودن یا آشوب معنایی ، مطرح می شود که درست است
ولی باید در نظر بگیریم که این ، ادبیات کهن ریشه دار پارسی است و نباید ، خودآگاه و ناخودآگاه ، تحت تأثیر مفاهیمی قرار گرفت که از اروپا آمده اند. مثلا اگر نقد آثار صادق هدایت را ( که ابتدا از اروپا آغاز شده است) بخوانیم ، با عناوینی مثل مانیفیسم
ساده ، داشتن تنها یک راوی ، بدبینی مدرن و سنت شکن و...
روبرو میشویم که تنها دلیل آن ، نفوذ ادبیات بیگانه در نقدِ کهن ترین و ریشه دارترین ادبیات جهان است. بنابراین از نظر بنده ، شما به زیبایی ، آنچه که می خواستید را بیان فرمودید.
درود فراوان بر شما
اما چون اجازه نقد دادید ، اشکال شعر را بیان می کنم.
شعر ، اشکال وزن دارد.
وزن شعر شما :
مفاعلن فعلاتن مفاعلن فاعل
مانند : به من که جزو مریدان شیخ عریانم
در انتهای بعضی مصرع ها ، " فاعل " به " فعلن " تبدیل شده است که با اختیارات شاعری هماهنگ است.
ولی در برخی مصرع ها ، مشکل وجود دارد.
البته با تبدیل شدن یک هجای بلند یا کشیده به یک هجای کوتاه ، رکن وزن تغییر نمی کند ، ولی تغییرات در مصرع هفتم ، درست نیست و وزن را تغییر داده است و رکن آن هم تغییر کرده است :
غزال عشق دوانیدیم و پاره پاره شدیم
غ/زا/ل/عش/ق/د/وا/نی/دی/م/پا/ره/پا/ره/ش/دیم

وزن به این تبدیل شده است :

مفاعلن فعلاتن فاعلاتُ مفتعلن

درود ها بر شما بزرگوار

سلام

و

برای دریافتن ارتباط عمودی شعر و در نتیجه تصویری که به صورت کلی ایجاد می کند بدون شک باید از کنار هم چیدن جزییات به آن برسیم پپ این چیدن یکی از مراحل ادراک است و نباید خواننده را بیش از حد مشغول خود نماید بلکه با گذشتن از آن و دور شدن از تابلوی شعر است که می تواند به ادراک قصد نهایی شاعر رسید.
در اشعار ی که از لحاظ عمودی دارای ارتباط و هماهنگی هستند می‌توان همواره به دنبال مفاهیم یا مصادیقی بود که در طول شعر به صورت زنجیروار این ارتباط را برقرار می‌کنند ولی همین زنجیره نیز می‌تواند پررنگ و آشکار یا کم رنگ و ناپیدا باشد اما در هر دو صورت این در هم تنیدگی وجود دارد.
از مواردی که این زنجیره ی ارتباطی را می آفرینند می توان به وجود کلماتی که دارای مراعات نظیر هستند اشاره کرد بدان معنا که مجموعه ای از کلمات در طول شعر در ابیات و مصاریع پخش می شوند که هر کدام از آن ها به تنهایی بهار معنا را بارور نمی کنند اگر چه نقش خویش را در محور افقی شعر به خوبی ایفا می کنند ولی اهمیت حضورشان در محور عمودی بسیار بیش تر است .
در این شعر نیز می توان افاده ی این هدف را بر عهده ی کلمات و مراعات نظیر شان قرار داد .
عریانی و کولاک و لباس
مار
لباس و تن
دل
فتح و سرزمین
غزال و پلنگ
تاک ها و ریشه ها
شب و ماه
ابر و آسمان ...
قرار داشتن این کلمات در طول شعر و پرداختن شاعر به آنها زنجیری نامریی ست که ارتباط عمودی شعر را رقم می زند و باعث می شود مخاطب در رسیدن به تصویر نهایی شعر موفق تر باشد .
در نگاهی دقیق تر به این کلمات می توان وجه مشترک آن ها را در این یافت که هر کدام با طبیعت پیوند خورده اند و حتی بیشتر از آن ‌‍‌از عناصر تشکیل دهنده به شمار می آیند و اگر در همین مقال بدون مراجعه به شعر در این کلمات گلچین شده نظر افکنیم این ارتباط و مراعات نظیر را خواهیم دید پس گسترش این کلمات در طول شعر می تواند به شعر و شاعر و مخاطب همزمان مدد می رساند.
از این گونه موارد در ادبیات کلاسیک و معاصر بی شمار می توان یافت ولی نمونه های اعلای آن را می توان در قصاید شاعران سبک خراسانی باز جست چرا که اصولاً در شعر ایشان دستمایه اثر طبیعت بوده است و در هر بیت شاعر لحظه و نگاهی را جاودان می کند پس ممکن است هر بیتی برای خودش سازی مستقل بزند ولی به دلیل هماهنگی کلمات به کار گرفته شده و تناسب تصاویر ارایه شده آن ها را در کنار هم چفت و بست می کنند.
ولی برخلاف اشعار کلاسیک در شعر سپید کار سختتر هم می شود چرا که دیگر یکی از عناصر انسجام اشعار یعنی وزن مشترک وجود ندارد ‌پس برای جبران این جای خالی وزن دیگر کلمات باید جور این مورد را نیز بکشند و در تناسبی درست و دلچسب باشند.
اما نکته ی آخرین که گفتن اش ضروری می نماید این است که ؛ میزان تصاویر و ترکیبات نو و تازه در این شعر بی شمار است و همین نکته خود دلیلی ست آشکار برای آن که خوانندگان شعر در کشف روابط بین ابیات و یافتن زنجیره ی عمودی شعر با سختی مواجه شوند.
و حرف آخر سپاس گزاری بسیار است از دوستان عزیزم که با به اشتراک گذاشتن آراء خویش و ایجاد گفتگو زمینه را برای انتشار آگاهی و اکتساب فهم فراهم نمودند و سپاس گزاری از رفیق جوان شاعرم که این چنین به دلربایی هر چه تمام تر محیطی سرشار از ادراک لذت و اکتساب فهم با شعرهای خویش ، آفریده است ...

سلام... شاید گفتگوی دوستان در این صفحه و صفحه ی خانم جلیلی که برایم عزیز هستند ، ترغیبم کرد که چند خطی با همین حال و هوای نه چندان جالبم بنویسم و پیشاپیش از همه عدرخواهم که مطمئنم بد خواهم نوشت . اما دوستان بسیاری در این سایت هستند که مانا را پوشش می دهند و از خطا و تپقش می گذرند . شعری که از جوان محبوب سایت خواندم مثل اغلب شعرهایش دلبری می کند . اما شاید کمی حرافی های مانویه درین باب بتواند به کشف مفاهیم نهفته در شعر کمک کند . خاصه پیشنهاد هادی نازنین در مورد حذف " فتح " و جایگزینی " چاک " که اگرچه همه و همه معلول دلسوزی و دگرباشی هادی خان خودمان است . اما شاید توضیحات علیل مانا هم بتواند گره هایی از کار باز کند . اما شعر :

به من که جزو مریدان شیخ عریانم
چرا نگفت که اقلیم عشق کولاک است؟!

همانطور که سلمان محبوب نوشتند ، مراعات نظیر در این شعر بار اصلی ارتباط را متقبل شده است . در همین بیت تقابل دو واژه ی عریان و کولاک در مصرع اول و دوم ، منجر به یک موازنه ی زیبا شده است . همچنین مرید و شیخ هم با واژه ی عشق ، تنیده شده و راه را برای التذاذ بیشتر باز کرده است .

ننوش اگر به شراب دلم پیاله زدی
که زهرمار تر از بوسه های ضحاک است

داستان ضحاک بسیار پرمفهوم و نمادین است . خلاصه ی آن از اغوای ابلیس شروع می شود که جمشید را به مسند غرور نشانده چنانکه خود را به واسطه ی داشتن فره ی ایزدی ممتاز از خلق می داند و همین غرور او را و تشکیلاتش را بر باد می دهد و ضحاک که پس از کشتن مرداس ( پدرش ) ثروت او را خرج ارتشش نموده به مملکت جمشید یورش می برد . اما برجستگی داستان بوسه ی ابلیس است و رویش دو مار از شانه ی ضحاک ( محل بوسه ی ابلیس ) که برای آرام کردنشان چاره ای نمی ماند مگر انکه مغز جوانان را خورد آنها بدهند . حالا اینکه مار و مغز و ابلیس و ... می توانند چه نمادهایی باشند و چه برداشت هایی می توان از آنها نمود ، بماند . آنچه اما در این میانه زیباست ، اطلاع محمدجواد جوان ست ازین سرگذشت و چربدستی اش در بکارگیری عناصر آن در جهت محتوای شعر ..



میان فتح لباست عجیب خواهم مرد
که سرزمین تنت بابِل هوسناک است

اینجا دقیقا جایی ست که هادی دوست داشتنی را به سگال فرو برده و این واژه را مناسب حال این بیت ندانسته . اما شاید وقتی سخن از فتح بابل به میان بیاید و اینکه بابل را سرزمین عجایب می دانستند ( فتح / بابل / عجیب ) و از طرفی اله مان هایی در این سرزمین بودند که وسوسه و رغبت و فریبندگی را باعث می شدند ( مثل زهره ) بتوان با عینک شاعر ( یا عینک پلاستیکی مانا ) به قامت دلربای این اثر نگاه کرد و میان فتح و پیراهن _ به سبب حضور عناصر نظیر و موازی _ ارتباطی یافت .

غزال عشق دواندیم و پاره پاره شدیم
پلنگ فاصله بیش از همیشه چالاک است

ارتباط غزال و عشق و همینطور پلنگ با فاصله هرچند در این بیت بهرحال برقرار است اما به دو علت آنرا دوست نداشتم یکی تکراری بودن آن است و دوم تصنعی بودنش ، شاعر عشق را به غزال تشبیه نموده است و همین باعث شده که برای میزان کردن کفه ی ترازو ، فاصله را نیز به پلنگ تشبیه کند . و این امر هرچند بار منطقی و اتفاقا توجیه شاعرانه هم دارد . اما بشخصه انرا جوششی حس نکردم و از طرفی میان پلنگ و فاصله نتوانستم وجه شبهی کشف کنم که راضی ام کند . ( شاید همانطور که بنده خود را موظف به همکاری و همیاری هادی عزیز دانستم ، ایشان نیز در بسط و درک این معنا به مانای پریش کمک کند )

شراب سرزده از تاک های فردوسیم
نجس شدیم ولی ریشه هایمان پاک است

و این هم معجزتی دیگر از محمدجواد و سرودن تک بیتی ناب به آیین هندی . ارتباط شرعی نجس و شراب ( که البته محل بحث است همچنان ) و همانند سازی کسی که ظاهرش غلط انداز است به تاک های بهشتی بسیار عالی بود .


به قبله گاه تو یک شب صعود خواهم کرد
که ماه، مقبره ی عاشقانِ در خاک است

اینجا هم میان صعود و خاک ، قبله و مقبره و همینطور حضور ماه کلی ارتباط است که همچنان شعر را سر پا نگهداشته و به دلبری اش اضافه می کنند .

و دوست دارم بیت آخر را فقط با هم بخوانیم که هرگونه توضیحی آنهم از قلم مشوش مانا لذت خوانش و افرینش آنرا از بین خواهد برد :

برادران من آن ابر های گریانند
که آسمان، پدرِ چشم های نمناک است



مانا
کرج ۲۱ تیر ۱۴۰۰