گُلِ مرگ

درود بر شعر و شاعر

خودِ شعر فریادی رساست و نیازی به توضیح و تفسیر نیست. از سوی دیگر بیان آنقدر زیبا و بی‌نقص است که هر ’خُرده‌گیر‘ ریزبین را هم بی‌نصیب مرخّص می‌کند! چه رسد به بنده.
و از آنجا که نمی‌توان از این شعر ارجمندِ زیبا با یک درود و بدرود گذشت، به خود گفتم: تو که روستایی هستی و بیل زدن هم می‌دانی و می‌توانی، وزن این شعر را شخم بزن! شاید چیزی گیرت بیاید! این بود که دست به کار شدم:

بررسی وزن شعر ’گُلِ مرگ‘ سرودۀ سارا سارا (س. سکوت):

بند نخست:

1ـ وسط شهر نقاب || ں ں ـ ـ / ں ں ـ ں = فعلاتن فعلات
2ـ در رگ حافظۀ خسته‌ی برگ || ـ ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ ں = فاعلاتن فعلاتن فعلات
3ـ می‌شکوفد گُلِ مرگ || ـ ں ـ ـ / ں ں ـ ں = فاعلاتن فعلات
4ـ قرعه افتاده به نام انسان || ـ ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ـ ـ = فاعلاتن فعلاتن فع‌لن
5ـ تا به دوشش بکشد نغمه‌ی آزادی را || ـ ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ـ ـ = فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع‌لن
6ـ و طراوت بدهد چهره‌ی پاییزی آبادی را || ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ـ ـ = فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن فع‌لن
7ـ می‌شکوفد گُلِ مرگ || ـ ں ـ ـ / ں ں ـ ں = = فاعلاتن فعلات
8ـ تا خدایان زمین را || ـ ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / = فاعلاتن فعلاتن
9ـ [به ترازوی عدالت بکِشد || ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ || فعلاتن فعلاتن فعلن ← به همین صورت که شاعر آورده است، ایرادی ندارد ولی سخنِ این مصراع در واقع دنبالۀ سخنِ مصراع پیش است؛ هم از نظر وزنی و هم از نظر ساختار و معنی. یعنی این دو مصراع در یک مصراع هم می‌گنجد و مصراع هم چنان بلند نمی‌شود که در یک سطر نگنجد:
تا خدایانِ زمین را به ترازویِ عدالت بکشد || ـ ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ = فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن
10ـ و اصالت بدهد شادی را || ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ـ ـ = فعلاتن فعلاتن فع‌لن.

بند دوم:
11ـ گرچه در شهرِ فروریخته در بسترِ خواب || ـ ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ ں = فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلات
12ـ جام اندیشه به تخدیر زمان آلوده ست || ـ ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ـ ـ ں = فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع‌لات
13ـ گرچه دل فرسوده ست || ـ ں ـ ـ / ـ ـ ں = فاعلاتن فع‌لات
14ـ گرچه بازار ریا پُرسود است || ـ ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ـ ـ ں = فاعلاتن فعلاتن فع‌لات
15ـ گرچه آیینه‌ی تقدیس دروغین شبش || ـ ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ = فاعلاتن / فعلاتن / فعلاتن / فعلا ↓
16ـ [یکسره قیراندود است || ـ / ں ں ـ ـ / ـ ـ ں || این مصراع از نظر وزنی دنبالۀ مصراع پیش است: تن / فعلاتن / فع‌لات، چون رکن پایانی (چهارم) مصراع پیش با ’فعلا‘ تمام شده و این مصراع با ’تن‘ آغاز شده است. چنانچه این‌دو در دو سطر جداگانه آورده شود، بهتر است که با نشانه‌ای مشخّص شود که این مصراعی مستقل (از نظر وزنی) نیست؛ مثل همین قلّاب یا خط تیره و جز آن. گرنه در یک سطر جمع شود بهتر است؛ هرچند که طول مصراع ممکن است در یک سطر نگنجد: گرچه آیینه‌ی تقدیس شبش یکسره قیراندود است.
17ـ می‌شکوفد گُلِ مرگ || ـ ں ـ ـ / ں ں ـ ں = فاعلاتن فعلات
18ـ تا خبر گیرد از عشق || ـ ں ـ ـ / ـ ـ ـ / ں = فاعلاتن مفعولات (= مفعولن)؛ دو هجای کوتاه را تبدیل به یک هجای بلند کرده است و در نتیجه فعلاتن در رکن دوم شده است مفعولن.
و به هر نای و نیی شوقِ تنفُّس بدهد || ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ = فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن
19ـ آه! انسان! || ـ ں ـ ـ = فاعلاتن
20ـ نگذاری که در این برکه‌ی آلوده به خون غرق شوی || ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ = فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن
21ـ نگذاری که نفَسهای تو از || ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ = فعلاتن فعلاتن / فعلا ↓
[چوب حراجی که به انسانیتت خورده پشیمان بشود || ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ || تن / فعلاتن / ... || این مصراع هم از نظر وزنی مستقل نیست یعنی دنبالۀ وزن مصراع پیش است: رکن پایانی مصراع پیش فعلا [ں ں ـ] است که بخشِ ’تنِ‘ آن در این مصراع آمده است (چو، از «چوب»). بنابراین در اینجا هم لازم است نشانه گذاشته شود به این منظور که این مصراع دنبالۀ وزنی مصراع پیش است نه مصراعی مستقل.
22ـ نگذاری که دلت پُر شود از نفرت و کین || ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ = فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن
23ـ نگذاری که نگاهت به جهان بوی تعفُّن بدهد || ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ = فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن
24ـ نگذاری که به انسانیتت شک بکند ذهن زمین. || ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ ـ / ں ں ـ = فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن.

و چنین شد که از این همه شخم زدن چیزی دستمان را نگرفت! ولی باز با خود گفتم: حالا که چیزی عایدت نشد از این همه بیل‌زنی، اقلاً همین شخم‌زنی را به دیگران نشان بده تا عبرت بگیرند. یعنی این پندی باشد که گاهی هم ممکن است زحمت آدمی نتیجه‌ای به همراه نداشته باشد؛ ولی نمی‌دانم کدام شاعر در کجا گفته که:
از زحمت بی‌حاصل مأیوس نباید شد!

البتّه که می‌توان دربارۀ زیبایی‌های این شعر، اختیارات بکار رفته و پایان‌بندیِ مقبول شعر و جز آن هم کلّی نوشت، امّا چون این شعر مرا به بیگاری کشید، ادامه نمی‌دهم! تازه، از غیظ نوشته را پاکنویس هم نکردم!
شاعر گمان نفرماید که از دست قلم ما خرده‌گیران جسته است! بالاخره یک روزی یقۀ یک شعرِ این شاعر را حسابی می‌گیرم...
**
بهره و لذّت بردم؛ سپاس.
موفّق‌تر باشید.