پست های وبلاگ

 

 

 

 

شعر آييني از گذشته تا حال


نويسنده: ناهيد زندي پژوه

پس از پيروزي شكوهمند انقلاب اسلامي تحولي شگرف در شعر آييني صورت گرفت. از آنجايي كه بن مايه هاي انقلاب بر شاخصه هاي ارزشي «غدير» و «عاشورا» استوار بود و طبعاً از صبغه ديني و فرهنگي اين رخداد شگرف انتظار چنين رويكرد مباركي مي رفت تا به احياي كليد واژه هاي اين دو فرهنگ گرانبها و تبيين اصولي آنها منجر شود. در اينجا ضرورت ايجاب مي كند تا به گذشته شعر آييني گوشه چشمي بيندازيم. قدمت شعر آييني در اشعار پيشگامان شعر فارسي برمي گردد به شاعراني همچون رودكي سمرقندي كه در هشت سالگي قرآن را به تمام حفظ كرد و قرائت بياموخت. از اشعار اخلاقي، پندي، عرفاني و مناقبي او نمونه اي را مي خوانيم:
    مر از منصب تحقيق انبياست نصيب
    چه آب جويم از جوي خشك يوناني؟
    براي پرورش جسم، جان چه رنجم كنم؟
    كه حيف باشد روح القدس به سگباني
    حكيم ابوالحسن كسايي مروزي اشعارش مشحون از مقوله هاي ولايي و معطر به رايحه دل انگيز محبت اهل بيت عصمت و طهارت(ع) مي باشد. سه بيت از او را در اينجا پي مي گيريم:
    مدحت كن و بستاي كسي را كه پيغمبر
    بستود و ثنا كرد بدو داد همه كار
    آن كيست بدين حال؟ كه بوده ست و كه باشد
    جز شير خداوند جهان، حيدر كرار
    اين دين هدي را به مثل دايره اي دان
    پيغمبر ما مركز و، حيدر خط پرگار
    ابوالقاسم فردوسي، بزرگ ترين شاعر حماسه سراي، بدون ترديد از مواليان آل الله(ع) بوده و در شاهنامه خود هر جا كه سخن اقتضا كرده از ابراز والايي باز نمانده است:
    چو گفت آن خداوند تنزل و وحي
    خداوند امر و خداوند نهي
    كه من شهر علمم، علي ام در است
    درست اين سخن گفت پيغمبر است
    گواهي دهم كاين سخن را ز اوست
    تو گويي در گوشم به آواز اوست
    چو باشد تو را عقل و تدبير و راي
    به نزد نبي و علي گير جاي
    گرت زين بد آيد گناه من است
    چنين است و، اين رسم و راه من است
    به اين زاده ام، هم بر اين بگذرم
    چنان دان كه خاك پي حيدرم
    حكيم شيخ الرئيس ابوعلي سينا، شش رباعي دارد كه قسمتي از آن را با هم زمزمه مي كنيم:
    تا باده عشق در قدح ريخته اند
    و اندر پي عشق، عاشق انگيخته اند
    با جان و روان بوعلي، مهرعلي
    چون شير و شكر به هم در آميخته اند
    در ديوان منوچهري دامغاني هشت بار به مناسبت از پيامبر گرامي اسلام(ص) ياد شده است. با نگاهي سطحي به گذشته مكتوب شعر آييني، در مي يابيم كه مقوله هاي توحيدي، نيايشي، عرفاني، اخلاقي، پندي، تربيتي، حكمي، دفاعي، مقاومت و شهادت، متاثر از آموزه هاي قرآني و معارف ناب و اصيل اسلامي است. قرآن كريم، نهج الفصاحه، نهج البلاغه، صحيفه سجاديه، كلمات قصار پيشوايان ديني، ادعيه ماثوره از حضرات معصومين(ع) و متون متين روايي و عرفاني و اخلاقي از منابع معتبر به شمار مي روند كه در غناي فكر و شكل گيري شاكله شخصيتي شاعران بلند آوازه ايراني نقش اساسي داشته اند.
    شعر آييني زير مجموعه هايي به لحاظ موضوع دارد و براي هر يك از آنها قلمرو خاصي را تعريف كرده اند. كه در سطور زير آنها را مرور خواهيم كرد:
    
    شعر رهايي
    آموزه هايي در حوزه هاي فضيلت، حكمت، اخلاق، تربيت، تهذيب نفس، خودسازي كه در نهايت به رهايي آدمي از شعر اهريمن نفس مي انجامد، بايستي در عرصه شعر رهايي كه قسمتي از قلمرو شعر آييني است، جست وجو كرد كه جنبه تعليمي دارند كه بكار بردن آنها رهايي جامعه انساني را از دام شياطين بيروني قدرت هاي خودكامه و سلطه گر را تضمين مي كند. موضوعاتي از قبيل بيداري، اعتراض، دفاع، مقاومت، جهاد و مبارزه و شهادت از مضامين شعر رهايي محسوب مي شوند.
    
    شعر ماورايي
    در اين نوع از شعر مقوله هايي به سخن مي آيد كه فطرتي ملكوتي، بافتي قدسي و طبيعتي ماورايي دارند كه ذاتاً افلاكي اند و مطالب مرتبط با توحيد، پرستش و نيايش به درگاه حضرت باري، عرفان، معرفت الهي و سير الي الله، از مفاهيم كليدي آن به شمار مي روند.
    
    شعر ولايي
    در اين گونه از شعر، اختصاص به آل الله(ع) دارد و تمام مطالبي كه درباره ذات مقدس معصومين(ع) و دودمان پاك نبوي مي توان مطرح كرد، در اين حوزه قرار مي گيرد.
    شايان ذكر، شعر ولايي را مي توان در دو مقوله «مناقبي» و «ماتمي» تقسيم كرد. شعر نبوي، شعر علوي، شعر فاطمي، شعر بقيع، شعر عاشورا، شعر رضوي و شعر مهدوي، مهم ترين انواع شعر ولايي اند كه بخش قابل توجهي از حجم شعر آييني در زبان فارسي را به خود اختصاص داده اند.
    نمونه اي از شعر عاشورا در اشعار مولانا به چشم مي خورد:
    كجاييد اي شهيدان خدايي
    بلاجويان دشت كربلايي
    كجاييد اي سبك روحان عاشق
    پرنده تر زمرغان هوايي
    شاعر معاصر مجيد مهربان (صادق) در باب اهميت دعاي ندبه و ظهور آقا امام زمان(عج) شعر زيبايي سروده كه قسمتي از آن را مرور مي كنيم:
    الااي منتظر با ما بخوان عجل فرج را چون
    خدا هم دوست دارد در دعاها پافشاري را
    بيا صادق به جمع ما و جمعه ندبه سر گيريم
    كه شايد با نگاه خودپسندد اشك و زاري را
    آسيب هاي عمده در قلمرو شعر آييني- خصوصاً در گذشته شعر ولايي- عبارتند از:
    1-عدم معرفت شاعر به منزلت انساني و رسالت الهي پيامبران و ائمه اطهار و خاندان عترت(ع).
    2-عدم آشنايي شاعر با تاريخچه زندگي معصومين(ع).
    3-زياده روي شاعر در توصيف مناقب و فضايل معصومين(ع).
    4-تحريف واقعيت هاي مسلم تاريخي.
    5-استفاده از تركيب و جمله هاي عربي به صورت كاملاغلط در شعر كه نشانگر عدم اشراف به صرف و نحو ادبيات عرب است.
    6- حالت اساطيري بخشيدن به شخصيت هاي پاك و آسماني.
    7- پرداختن به مطالب واهي، خرافي، گزافه و غيرمستند
    8- غموض بياني و حضور واژه هاي دشوار.
    9- از جوهره شعري فاصله گرفتن و به سمت نظم محض كشيده شدن به خاطر استفاده هاي ناكارآمد از عنصر خيال.
    
    منابع:
    1-سنگري، محمدرضا. تكامل شعر انقلاب اسلامي، نشريه شعر ويژه نامه ديدار شاعران با رهبر معظم انقلاب، شماره 53، رمضان .1386
    2-مجاهدي، محمدعلي، كيان شعر آئيني در زبان فارسي. همان منبع.
    4-نشريه امان، ويژه نامه شعر امام زمان.