ماموستا هه ژار
هه ژار
عبدالرحمن شرفکندی(۱۳۰۰–۱۳۶۹)، ملقب بهههژار(به زبان کوردی: به معنی مسکین و تهیدست)
از نویسندگان، مترجمان و شاعران مشهور کورد بود. هه‌ژار درجمهوری کردستانبه همراه ماموستاهیمن به عنوان شاعر ملی کردستان انتخاب شد. وی همچنین در جنبش آزادی خواهیکردستان عراقبه رهبریمصطفی بارزانینیز مشارکت داشت. از کارهای برجسته او ترجمه کتاب قانون در طب ابن سینا ازعربی به فارسی، ترجمهرباعیات خیامازفارسی بهکردی و فرهنگ کردی به کردی فارسیهه نبانه بورینهاست. وی در سرودن شعر تحت تأثیر شاعران برجسته کورد مانند احمد خانی، وفایی،ملای جزیری و قادر کویی بود.
وی فرزند حاجی ملا محمد بود و در سال۱۳۰۰هجری خورشیدی در کردستان ایران زاده شد. دوران کودکی وجوانی را در مهاباد سپری نمود و هنگامی که ۱۷سال سن داشت پدرش درگذشت. هه ژار ناچار درس و تحصیل را بعد از مرگ پدر، رها کرد و به کسب و کار روی آورد . و به دلیل تحصیل برادران با همه مشکلات شهر نشینی، به مهاباد نقل مکان کرد . نیاز به امکانات بیشتر موجب شد که کسب و کارش را رونق بیشتری دهد . هنگام برداشت محصول، از کشاورزان بوکان و روستاهای اطراف گندم و ... می خرید و به تبریز می برد و می فروخت . همچنین گاو و گوسفند معامله می کرد و به کار کشاورزیش هم می رسید .ناگفته نماند که با همه گرفتاریها، علاقه شدید عبدالرحمن جوان به زبان وادبیات کوردیچنان بود که تا سالها بسیاری از دواوین شعرا را خوانده بود و بیشتر آنها را از حفظ داشت.
او تخلص هه ژار " به معنی بینوا و درویش " را برای خود برگزید و با خود عهد کرد که هیچگاه به خاطر مال و مقام، دست به قلم نبرد . اشعار دل انگیز هه ژار به زودی به دلها راه یافت و ورد زبان خاص و عام شد. و نخستین دیوان اشعارش که ئاله کوک نام داشت چاپ و منتشر گردید و بهزبان کردینیز ترجمه وانتشار یافت . هژار به دلیل مسائل سیاسی پس از دوماه حبس در سقز، در حالیکه می خواستند او را به مهاباد منتقل کنند در فرصتی موفق به فرار شد و پس از روزها پیاده روی در برف و سرما، وارد خاکعراق شد . با وجود مشکلات فراوان در آنجا، دست از مطالعه نکشید و همواره بخشی از مختصر دستمزدش را به خرید کتاب اختصاص می داد. کار طاقت فرسا و سوء تغذیه مسمومش کرد و توسط جمعی از دوستدارانش به بیمارستانی درجبل لبنانانتقال یافت. این بیمارستان کتابخانهٔ بزرگی داشت حاوی کتاب‌های ارزشمند بسیار به زبان عربی . هه ژار دو سال و چند ماه در آنجا بسر برد و در این مدت بیشتر اوقاتش را به مطالعه گذراند و اطلاعاتش را در زمینه زبان و ادبیات عرب تکمیل کرد ؛ بطوری که وقتی به عراق بازگشت به عضویت در مجمع علمی آن کشور درآمد و مجال یافت که به مطالعه و تحقیق بیشتر بپردازد و به علاوه برخی از اشعار و مقالاتش را منتشر نماید . هه ژار سه سال نیز درسوریه اقامت گزید . سرانجام هژار بعد از ۱۷سال به ایران بازگشت . دولت ایران او را در عظیمیه کرج سکنی داد و بدین ترتیب او بار دیگر چندمین بار و در سن پیری، باز زندگی را از صفر شروع کرد .
دردانشگاه تهرانترجمه قانون در طب، تألیفابو علی سینارا به او پیشنهاد دادند در ازای دستمزد مختصری، و با ترجمه اولین کتاب از این اثر، در محافل علمی و ادبی راه پیدا کرد و به عضویتفرهنگستان زبان فارسیدرآمد .
با تلاش سخت و خستگی ناپذیر بیشتر ساعات شبانه روز را به تحقیق و تالیف و ترجمه مشغول بود و در سایه این کار پیگیری آثار ارزشمند و کم نظیری را در زمینه‌های مختلف علمی و ادبی و فرهنگی از خود به یادگار گذاشت، که از جمله آنها شرح دیوان شعر ملا احمد جزیری، ترجمه دوره کامل قانون ابن سینا در هفت جلد، گردآوری فرهنگ جامع لغات کردی به کردی و فارسی، زندگینامه خودش و بالاخره ترجمه کاملقرآنکریم به زبان کردیرا می توان نام برد .
اشعار شرفکندی به شدت صبغه ی ناسیونالیستی دارد،برگردان اشـعـار خیام و شعر بلند "عقاب" "ناتل خانلری" توسط هه ژار از آثار معروف اوست.
سرانجام در روز پنجشنبه دوم اسفند ماه سال ۱۳۶۹در تهران بر اثر بیماری جان پاکش به جوار یار شتافت و بدرود حیات گفت . جنازه استاد را به مهاباد منتقل کردند و در حالیکه شهر در ماتم نشسته بود و جمعیت انبوهی از دور و نزدیک برای وداع با وی گرد آمده بودند، با تجلیل بسیار تا گورستان بداق سلطان مشایعت شد و در کنارهیمن وملا غفوربه خاک سپرده شد .
آثار ماموستا هه ژار
فارسی
روابط فرهنگی ایران و مصر
ترجمه قانون در طب اثر پورسینا
ترجمهآثارالبلاد و اخبار العبادزکریا قزوینیاز عربی به فارسی
فرهنگ کردی به کردی فارسی هه نبانه بورینه
تاریخ سلیمانیه
کوردی
چێشتی مجیور(شلم شوربا)
ئاڵه کۆک (برگ سبز)
به‌یتی سه‌ره مه‌ر
مهم و زین (ترجمه مم وزینازکرمانجی به سورانی)
بۆ کوردستان
شه‌ره‌فنامه (ترجمهشرفنامه بدلیسیاز فارسی به کردی)
چوارینه کانی خه یام (ترجمه رباعیات خیام به کردی سورانی)
هۆزی گاوان
مێژووی ئه‌رده ڵان (تاریخ خاندان اردلان)
یه ک له په نای خاڵ و سیفری بێ برانه وه
دایه، باوه، کێ خراوه؟
شه رحی دیوانی مه لای جزیری (شرح دیوان ملای جزیری)
قورئانی پیرۆز به کوردی (ترجمه قرآن به کردی)
بیره وه ریه کانی ژیانی
دیوانی شیخ جه زیری و چند اثر دیگر.
اشعار شرفکندی به شدت صبغه ی ناسیونالیستی دارد،برگردان اشـعـار خیام و شعر بلند "عقاب" "ناتل خانلری" توسط هه ژار از آثار معروف اوست.
نمونه ای از ترجمه های اشعار خیام توسط ماموستا هه ژ ار:
ئه م گوزه وه كوو من بووه دلدار و هه ژار:
این كوزه چو من عاشق یاری بوده است
جاریكی دلی خوش بووه صه د جار خه مبار:
دربند سر زلف نگاری بوده است
ئه و هه نگل وده سگره ی له ملیا دیوته:
این دسته كه بر گردن او می بینی
ده ستی بووه زور خراوته سه ر ملی یار:
دستی است كه بر گردن یاری بوده است
پر ژاندی هه ور له ده شت و ده ر بارانی:
ابر آمد و زار بر سر سبزه گریست
بی مه ی، بی ده می، تامی ژیان نازانی:
بی باده گلرنگ نمی شاید زیست
وائیمه له سه یری سه وزه زارین داخو:
این سبزه كه امروز تماشاگه ماست
سه وزه ی گلی ئیمه كی بكا سه یرانی:
تا سبزه ی خاك ما تماشاگه كیست؟
"ژینی کورت و به هه لویی مردن نه ک په نا بو قه لی رو ره ش بردن
زندگی ات کوتاه باشد و چون عقاب بمیری بهتر است تا از روش کلاغ پیروی کنی
لای هه لوی به رزه فری برزه مژی چون بژی شرطه نه وه ک چه نده بژی"
به مانند عقاب بلند پرواز و تیز بین چگونه زندگی کنی مهم است؛ نه چه مدت زندگی کنی!
عزیزان شعر کوردی ئیلخانی (هه لوی (عقاب) پیر) الهام گرفته از این شعر در پست قبلی بنده برای وبلاگ همراه با ترجمه ی فارسی هست. مایل بودید می توانید بخوانید.